Wykorzystanie komórek macierzystych w leczeniu nowotworów złośliwych
CZYM JEST NOWOTWÓR?
O nowotworze mówimy, kiedy w jakiejś części ciała, komórki dzielą się i rosną w sposób niekontrolowany.Może być on złośliwy lub łagodny. Nowotwór złośliwy wyróżnia kilka cech:
* szybko rośnie,
* może atakować sąsiednie tkanki,
* potrafi rozprzestrzeniać się do innych części ciała.[1]
* W przypadku choroby nowotworowej im wcześniejsza diagnoza, tym większa szansa na dobre wyniki leczenia.[2] Warto wiedzieć, że wyleczalność nowotworów u dzieci jest lepsza niż u dorosłych.[3]
CZYM SĄ NOWOTWORY KRWI?
Nowotwory krwi to zróżnicowana grupa chorób. Wyróżniamy ich wiele typów. Mogą one wpływać na produkcję nowych komórek krwi, a także na to jak te komórki pracują.[4]
Białaczki
Białaczka to nowotwór krwinek białych (elementów krwi, które odpowiadają za odporność organizmu). Wyróżniamy 2 typy białaczek:
* ostre,
* przewlekłe.
Białaczki ostre postępują szybko i wymagają natychmiastowego leczenia.[5] Natomiast przewlekłe rozwijają się powoli, przez wiele lat. Częściej dotyczą osób starszych.[6],[7] Należy zwrócić szczególną uwagę na ostrą białaczkę limfoblastyczną, ponieważ większość jej przypadków dotyczy dzieci. Wśród objawów tej choroby można wymienić:
* bladość skóry,
* zmęczenie,
* częste krwawienia, np. z nosa,
* utratę wagi,
* łatwość w powstawaniu siniaków,
* częste infekcje.[5]
Chłoniaki
Chłoniaki to nowotwory pochodzące z układu limfatycznego (biorącego udział m.in. w ochronie przed zakażeniami).[8] Wśród ich objawów można wymienić:
* niebolesne opuchnięcie węzłów chłonnych,[8,9]
* zmęczenie,
* gorączkę.[8]
Szpiczak mnogi
Szpiczak mnogi to nowotwór szpiku kostnego, czyli tkanki znajdującej się w środku niektórych kości. Szpik odpowiada za produkcję komórek krwi, dlatego ta choroba wpływa na ich powstawanie. W początkowej fazie pacjent może nie odczuwać żadnych objawów tego nowotworu.[10]
W JAKICH NOWOTWORACH WYKORZYSTUJE SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE?
Komórki macierzyste wykorzystuje się w leczeniu różnych chorób. W przypadku nowotworów, taka terapia najczęściej dotyczy:
* białaczek,
* chłoniaków.
Mogą być też wykorzystywane w leczeniu szpiczaka mnogiego. Jeśli chodzi o nowotwory niezwiązane z krwią, to można je stosować w terapii nerwiaka zarodkowego współczulnego.[11] To rzadki nowotwór, występujący głównie u dzieci. Rozwija się on z komórek nerwowych, nazywanych neuroblastami.[12]
SKĄD BIERZE SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE DO LECZENIA NOWOTWORÓW?
Komórki macierzyste tworzące komórki krwi mogą pochodzić z:
* krwi pępowinowej,
* szpiku kostnego,
* krwioobiegu. [11]
W przypadku krwi pępowinowej istnieją ograniczenia czasowe dotyczące jej pobrania, ponieważ może się to odbyć tylko bezpośrednio po porodzie. W związku z tym, decyzję o jej bankowaniu należy podjąć jeszcze przed porodem.[13] Z krwi pępowinowej uzyskuje się mniej komórek macierzystych niż w przypadku przeszczepu szpiku kostnego.[14] Dlatego pozyskane w ten sposób komórki najczęściej wykorzystuje się u dzieci.[13]
NOWOTWORY, W KTÓRYCH NIE MOŻNA PRZESZCZEPIĆ WŁASNYCH KOMÓREK MACIERZYSTYCH DZIECKA
W przeszczepach wykorzystuje się własne komórki macierzyste pacjenta lub takie, które pochodzą od kogoś innego. Może być to osoba spokrewniona lub niespokrewniona z chorym. Jednak jeżeli dziecko zachoruje na białaczkę, nie będzie możliwe wykorzystanie do przeszczepu komórek macierzystych pochodzących z jego krwi pępowinowej. Wynika to z faktu, że komórki, które zostały od niego pobrane zawierają już pewne zmiany.[15] Przez co istnieje ryzyko, że może z nich rozwinąć się nowotwór.[16]
W JAKI SPOSÓB PRZESZCZEP KOMÓREK MACIERZYSTYCH POMAGA CHOREMU NA NOWOTWÓR?
Wyróżniamy 2 mechanizmy dzięki, którym przeszczep komórek macierzystych wspomaga leczenie osób z nowotworami.[17]
Zastępowanie komórek szpiku kostnego
Kiedy w leczeniu nowotworu wykorzystuje się chemioterapię (leki przeciwnowotworowe) w wysokich dawkach, czasami także z radioterapią (leczenie z użyciem promieniowania jonizującego), dochodzi do zabicia komórek nowotworowych. Jednak takie leczenie może także zniszczyć komórki macierzyste występujące w szpiku kostnym pacjenta. W konsekwencji zostanie zaburzone powstawanie nowych komórek krwi u chorego. W tej sytuacji, przeszczepione komórki macierzyste zastępują zabite komórki pacjenta, przejmując ich rolę. Zabieg ten umożliwia wykorzystanie wyższych dawek leków przeciwnowotworowych, aby leczenie mogło być skuteczniejsze.[17]
Działanie bezpośrednie
W przypadku niektórych nowotworów przeszczepione komórki macierzyste mogą działać na nie bezpośrednio.[11] Taki efekt można uzyskać kiedy pochodzą one od innej osoby. W tej sytuacji, komórki odpornościowe dawcy rozpoznają komórki nowotworowe jako obce i je zabijają.[18] Wykorzystuje się to w szpiczaku mnogim lub w niektórych typach białaczki.[11]
CZY KOMÓRKI MACIERZYSTE Z KRWI PĘPOWINOWEJ STOSUJE SIĘ WYŁĄCZNIE W LECZENIU NOWOTWORÓW?
Ze względu na mechanizm działania, przeszczepy komórek macierzystych wykorzystujemy nie tylko w leczeniu nowotworów. Z racji ich wpływu na szpik kostny, stosuje się je również, m.in. w chorobach szpiku kostnego czy też w niedoborach odporności.[19]
WYKAZ ŹRÓDEŁ:
[1] Patel A. Benign vs Malignant Tumors. JAMA Oncol. 2020. 6(9):1488
[2] Stachowicz-Stencel T., Krawczyk M., Balcerska A. Wczesna diagnostyka choroby nowotworowej u dzieci. Forum Medycyny Rodzinnej. 2010. 4(6), 431-437.
[3] Styczyński J. et al.: Propozycje postępowania z chorymi na nowotwory krwi, którzy przechodzą spod opieki hematologów pediatrycznych pod opiekę hematologów internistycznych. Acta Haematologica Polonica. 2017. 48, 262-268.
[4] The Christie NHS Foundation Trust: Blood Cancers. 2022. [Dostęp: 17.10.22]
[5] NHS: Acute lymphoblastic leukaemia. 2019. [Dostęp: 17.10.22]
[6] NHS: Chronic myeloid leukaemia. 2019. [Dostęp: 17.10.22]
[7] NHS: Chronic lymphocytic leukaemia. 2019. [Dostęp: 17.10.22]
[8] American childhood cancer organization: Childhood Lymphomas. [Dostęp: 17.10.22]
[9] healthdirect: Lymph nodes: Online: https://www.healthdirect.gov.au/lymph-nodes 2021. [Dostęp: 17.10.22]
[10] NHS: Multiple myeloma. 2021. [Dostęp: 18.10.22]
[11] National Cancer Institute: Stem Cell Transplants in Cancer Treatment. 2015. [Dostęp: 18.10.22]
[12] NHS: Neuroblastoma. 2019. [Dostęp: 18.10.22]
[13] National Cancer Institute: Blood-Forming Stem Cell Transplants. 2013. [Dostęp: 18.10.22]
[14] Styczyński J. Przeszczepianie krwi pępowinowej. Forum pediatrii praktycznej. 2017. 13, 49-55.
[15] American Academy of Pediatrics: Cord Blood Banking for Potential Future Transplantation. 2017. [Dostęp: 15.10.22]
[16] National Cancer Institute: precancerous. [Dostęp: 15.10.22]
[17] American Cancer Society: How Stem Cell and Bone Marrow Transplants Are Used to Treat Cancer. 2020. [Dostęp: 15.10.22]
[18] Jędrzejczak W.W. Przeszczep szpiku w leczeniu ostrych białaczek. Onkologia po Dyplomie. 2013
[19] NHS Blood and Transplant: Cord Blood Bank. [Dostęp: 18.10.22]