Wykorzystanie komórek macierzystych w leczeniu nowotworów złośliwych

CZYM JEST NOWOTWÓR?

O nowotworze mówimy, kiedy w jakiejś części ciała, komórki dzielą się i rosną w sposób niekontrolowany.Może być on złośliwy lub łagodny. Nowotwór złośliwy wyróżnia kilka cech:

* szybko rośnie,

* może atakować sąsiednie tkanki,

* potrafi rozprzestrzeniać się do innych części ciała.[1]

* W przypadku choroby nowotworowej im wcześniejsza diagnoza, tym większa szansa na dobre wyniki leczenia.[2] Warto wiedzieć, że wyleczalność nowotworów u dzieci jest lepsza niż u dorosłych.[3]

CZYM SĄ NOWOTWORY KRWI?

Nowotwory krwi to zróżnicowana grupa chorób. Wyróżniamy ich wiele typów. Mogą one wpływać na produkcję nowych komórek krwi, a także na to jak te komórki pracują.[4]

Białaczki

Białaczka to nowotwór krwinek białych (elementów krwi, które odpowiadają za odporność organizmu). Wyróżniamy 2 typy białaczek:

* ostre,

* przewlekłe.

Białaczki ostre postępują szybko i wymagają natychmiastowego leczenia.[5] Natomiast przewlekłe rozwijają się powoli, przez wiele lat. Częściej dotyczą osób starszych.[6],[7] Należy zwrócić szczególną uwagę na ostrą białaczkę limfoblastyczną, ponieważ większość jej przypadków dotyczy dzieci. Wśród objawów tej choroby można wymienić:

* bladość skóry,

* zmęczenie,

* częste krwawienia, np. z nosa,

* utratę wagi,

* łatwość w powstawaniu siniaków,

* częste infekcje.[5]

Chłoniaki

Chłoniaki to nowotwory pochodzące z układu limfatycznego (biorącego udział m.in. w ochronie przed zakażeniami).[8] Wśród ich objawów można wymienić:

* niebolesne opuchnięcie węzłów chłonnych,[8,9]

* zmęczenie,

* gorączkę.[8]

Szpiczak mnogi

Szpiczak mnogi to nowotwór szpiku kostnego, czyli tkanki znajdującej się w środku niektórych kości. Szpik odpowiada za produkcję komórek krwi, dlatego ta choroba wpływa na ich powstawanie. W początkowej fazie pacjent może nie odczuwać żadnych objawów tego nowotworu.[10]

W JAKICH NOWOTWORACH WYKORZYSTUJE SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE?

Komórki macierzyste wykorzystuje się w leczeniu różnych chorób. W przypadku nowotworów, taka terapia najczęściej dotyczy:

* białaczek,

* chłoniaków.

Mogą być też wykorzystywane w leczeniu szpiczaka mnogiego. Jeśli chodzi o nowotwory  niezwiązane z krwią, to można je stosować w terapii nerwiaka zarodkowego współczulnego.[11] To rzadki nowotwór, występujący głównie u dzieci. Rozwija się on z komórek nerwowych, nazywanych neuroblastami.[12]

SKĄD BIERZE SIĘ KOMÓRKI MACIERZYSTE DO LECZENIA NOWOTWORÓW?

Komórki macierzyste tworzące komórki krwi mogą pochodzić z:

* krwi pępowinowej,

* szpiku kostnego,

* krwioobiegu. [11]

W przypadku krwi pępowinowej istnieją ograniczenia czasowe dotyczące jej pobrania, ponieważ może się to odbyć tylko bezpośrednio po porodzie. W związku z tym, decyzję o jej bankowaniu należy podjąć jeszcze przed porodem.[13] Z krwi pępowinowej uzyskuje się mniej komórek macierzystych niż w przypadku przeszczepu szpiku kostnego.[14] Dlatego pozyskane w ten sposób komórki najczęściej wykorzystuje się u dzieci.[13]

NOWOTWORY, W KTÓRYCH NIE MOŻNA PRZESZCZEPIĆ WŁASNYCH KOMÓREK MACIERZYSTYCH DZIECKA

W przeszczepach wykorzystuje się własne komórki macierzyste pacjenta lub takie, które pochodzą od kogoś innego. Może być to osoba spokrewniona lub niespokrewniona z chorym. Jednak jeżeli dziecko zachoruje na białaczkę, nie będzie możliwe wykorzystanie do przeszczepu komórek macierzystych pochodzących z jego krwi pępowinowej. Wynika to z faktu, że komórki, które zostały od niego pobrane zawierają już pewne zmiany.[15] Przez co istnieje ryzyko, że może z nich rozwinąć się nowotwór.[16]

W JAKI SPOSÓB PRZESZCZEP KOMÓREK MACIERZYSTYCH POMAGA CHOREMU NA NOWOTWÓR?

Wyróżniamy 2 mechanizmy dzięki, którym przeszczep komórek macierzystych wspomaga leczenie osób z nowotworami.[17]

Zastępowanie komórek szpiku kostnego

Kiedy w leczeniu nowotworu wykorzystuje się chemioterapię (leki przeciwnowotworowe) w wysokich dawkach, czasami także z radioterapią (leczenie z użyciem promieniowania jonizującego), dochodzi do zabicia komórek nowotworowych. Jednak takie leczenie może także zniszczyć komórki macierzyste występujące w szpiku kostnym pacjenta. W konsekwencji zostanie zaburzone powstawanie nowych komórek krwi u chorego. W tej sytuacji, przeszczepione komórki macierzyste zastępują zabite komórki pacjenta, przejmując ich rolę. Zabieg ten umożliwia wykorzystanie wyższych dawek leków przeciwnowotworowych, aby leczenie mogło być skuteczniejsze.[17]

Działanie bezpośrednie

W przypadku niektórych nowotworów przeszczepione komórki macierzyste mogą działać na nie bezpośrednio.[11] Taki efekt można uzyskać kiedy pochodzą one od innej osoby. W tej sytuacji, komórki odpornościowe dawcy rozpoznają komórki nowotworowe jako obce i je zabijają.[18] Wykorzystuje się to w szpiczaku mnogim lub w niektórych typach białaczki.[11]

CZY KOMÓRKI MACIERZYSTE Z KRWI PĘPOWINOWEJ STOSUJE SIĘ WYŁĄCZNIE W LECZENIU NOWOTWORÓW?

Ze względu na mechanizm działania, przeszczepy komórek macierzystych wykorzystujemy nie tylko w leczeniu nowotworów. Z racji ich wpływu na szpik kostny, stosuje się je również, m.in. w chorobach szpiku kostnego czy też w niedoborach odporności.[19]

WYKAZ ŹRÓDEŁ:

^[1]           Patel A. Benign vs Malignant Tumors. JAMA Oncol. 2020. 6(9):1488

^[2]           Stachowicz-Stencel T., Krawczyk M., Balcerska A. Wczesna diagnostyka choroby nowotworowej u dzieci. Forum Medycyny Rodzinnej. 2010. 4(6), 431-437.

^[3]           Styczyński J. et al.: Propozycje postępowania z chorymi na nowotwory krwi, którzy przechodzą spod opieki hematologów pediatrycznych pod opiekę hematologów internistycznych. Acta Haematologica Polonica. 2017. 48, 262-268.

^[4]           The Christie NHS Foundation Trust: Blood Cancers. 2022. [Dostęp: 17.10.22]

^[5]           NHS: Acute lymphoblastic leukaemia. 2019. [Dostęp: 17.10.22]

^[6]           NHS: Chronic myeloid leukaemia. 2019. [Dostęp: 17.10.22]

^[7]           NHS: Chronic lymphocytic leukaemia. 2019. [Dostęp: 17.10.22]

^[8]           American childhood cancer organization: Childhood Lymphomas. [Dostęp: 17.10.22]

^[9]           healthdirect: Lymph nodes: Online: https://www.healthdirect.gov.au/lymph-nodes 2021. [Dostęp: 17.10.22]

^[10]         NHS: Multiple myeloma. 2021. [Dostęp: 18.10.22]

^[11]         National Cancer Institute: Stem Cell Transplants in Cancer Treatment. 2015. [Dostęp: 18.10.22]

^[12]         NHS: Neuroblastoma. 2019. [Dostęp: 18.10.22]

^[13]         National Cancer Institute: Blood-Forming Stem Cell Transplants. 2013. [Dostęp: 18.10.22]

^[14]         Styczyński J. Przeszczepianie krwi pępowinowej. Forum pediatrii praktycznej. 2017. 13, 49-55.

^[15]         American Academy of Pediatrics: Cord Blood Banking for Potential Future Transplantation. 2017. [Dostęp: 15.10.22]

^[16]         National Cancer Institute: precancerous. [Dostęp: 15.10.22]

^[17]         American Cancer Society: How Stem Cell and Bone Marrow Transplants Are Used to Treat Cancer. 2020. [Dostęp: 15.10.22]

^[18]         Jędrzejczak W.W. Przeszczep szpiku w leczeniu ostrych białaczek. Onkologia po Dyplomie. 2013

^[19]         NHS Blood and Transplant: Cord Blood Bank. [Dostęp: 18.10.22]