Komórki macierzyste w leczeniu niedoborów odporności

JAKĄ FUNKCJĘ PEŁNI UKŁAD ODPORNOŚCIOWY?

Układ odpornościowy bierze udział w ochronie organizmu zarówno przed infekcjami, jak i różnymi chorobami. Znajduje i niszczy patogeny, które dostały się do ciała, takie jak:

* bakterie,

* grzyby,

* wirusy,

* pasożyty.

Dodatkowo zajmuje się rozpoznawaniem i usuwaniem nieprawidłowych komórek organizmu, np. komórek nowotworowych.[1]

Jak jest zbudowany układ odpornościowy?

Układ odpornościowy nie jest pojedynczym organem, a grupą narządów i komórek, które wspólnie działają na korzyść organizmu. Co może być zaskakujące, skóra i błony śluzowe także chronią organizm przed infekcjami.[1]

– Limfocyty

Limfocyty to jeden z typów krwinek białych. Wyróżniamy kilka rodzajów limfocytów.  Zajmują się one atakowaniem zarazków, m.in. bakterii. Niektóre z nich potrafią zapamiętać, jak zwalcza się infekcję, która już wystąpiła u danej osoby. Kiedy dojdzie ponownie do zarażenia mogą one zapobiec zachorowaniu.[1]

– Układ limfatyczny

Układ limfatyczny jest częścią układu odpornościowego. Limfa jest płynem, który zbiera z organizmu patogeny, uszkodzone komórki oraz niepotrzebne substancje. Wszystko po to, aby mogły one zostać zniszczone i usunięte z ciała.  Dodatkowo, w limfie znajdują się białe krwinki, które biorą udział w zwalczaniu infekcji. W skład układu limfatycznego wchodzi wiele organów i każdy z nich pełni istotną rolę:

1. Przez naczynia limfatyczne płynie limfa. Przypominają one naczynia krwionośne, którymi płynie krew.[2]

2. Węzły chłonne są małymi strukturami znajdującymi się w wielu miejscach ciała. Zajmują się oczyszczaniem limfy.[3]

3. Śledzionę możemy znaleźć w jamie brzusznej. Filtruje krew, usuwa stare komórki krwi oraz magazynuje limfocyty.

4. Grasica to gruczoł znajdujący się za mostkiem. Jest miejscem dojrzewania limfocytów T (jednego z rodzajów limfocytów).

5. Migdałki znajdują się z tyłu jamy ustnej, nosa i gardła.[2] Chronią organizm przed patogenami, które wchodzą do ciała przez usta lub nos.[4]

6. Szpik kostny to tkanka znajdująca się we wnętrzu większości kości. Właśnie tam powstają komórki krwi, w tym limfocyty. Choroby szpiku kostnego także wpływają na odporność człowieka.[2]

– Przeciwciała

Przeciwciała to białka krążące we krwi. Do ich zadań należy m.in. zwalczanie infekcji.[1]

SKĄD SIĘ BIORĄ NIEDOBORY ODPORNOŚCI?

Niedobory odporności pojawiają się, kiedy układ odpornościowy nie działa prawidłowo. Wyróżniamy ich dwa podstawowe rodzaje:

* wtórne – dochodzi do nich w ciągu życia,[5]

* pierwotne – chory się z nimi rodzi.[6]

WTÓRNE NIEDOBORY ODPORNOŚCI

Wtórne niedobory odporności objawiają się ciężkimi, nawracającymi zakażeniami. Chory nabywa je w ciągu życia. Jedną z przyczyn jest zakażenie wirusem HIV (ludzkim wirusem niedoboru odporności).[7] Może on wywoływać chorobę znaną jako AIDS (zespół nabytego upośledzenia odporności). Do zakażenia dochodzi:

* w trakcie kontaktów seksualnych,

* przez styczność z krwią osoby zakażonej (np. stosowanie tej samej igły).

Ponadto, zakażona matka może zarazić swoje dziecko w trakcie ciąży, porodu i karmienia piersią.[8] Inną przyczyną wtórnych niedoborów odporności może być stosowanie niektórych leków lub przebycie w ostatnim czasie chemioterapii (leczenia przeciwnowotworowego).[9]

PIERWOTNE NIEDOBORY ODPORNOŚCI

Pierwotne niedobory odporności są genetyczne, co oznacza, że chory się z nimi rodzi. Występują one przez cały okres życia. Mogą mieć ciężkie nasilenie, przez co bez ich leczenia istnieje ryzyko śmierci w młodym wieku. Czasami mają łagodny przebieg i pacjent dowiaduje się o nich dopiero, gdy jest już dorosły.[6]

Zmienny pospolity niedobór odporności (CVID)

CVID jest przykładem pierwotnego niedoboru odporności, który jest częściej diagnozowany u dorosłych. Mimo tego, może być także wykryty u dziecka. U pacjentów powtarzają się wirusowe lub bakteryjne infekcje górnych dróg oddechowych, zatok i płuc. Dodatkowo, u chorego mogą występować:

* biegunki,

* opuchnięcie stawów,

* pogorszenie funkcjonowania wątroby.[10]

Osoby z tym schorzeniem są bardziej narażone na wystąpienie niektórych nowotworów złośliwych niż osoby zdrowe.[11]

Ciężki złożony niedobór odporności (SCID)

Małe dzieci chorujące na tę chorobę są bardzo wrażliwe na ciężkie infekcje. Tę chorobę trzeba leczyć, ponieważ stanowi zagrożenie dla życia pacjenta.[12]

Przeszczep komórek macierzystych w pierwotnych niedoborach odporności

Komórki macierzyste potrafią przekształcać się w inne, dojrzałe komórki. Wykorzystuje się je w leczeniu wielu chorób. Do takich schorzeń należą też niektóre pierwotne niedobory odporności.[13] W przypadku SCID przeszczep komórek macierzystych jest standardowym postępowaniem. Najlepiej, aby komórki pochodziły od rodzeństwa, z którym pacjent ma zgodność tkankową (zgodność, która zmniejsza ryzyko odrzucenia przeszczepu). Jeżeli nie ma takiej możliwości, dawcą mogą być rodzice lub osoba niespokrewniona, także wykazująca tę zgodność.[12] Aktualnie trwają badania kliniczne, które mają na celu sprawdzenie skuteczności przeszczepów przy użyciu komórek macierzystych pochodzących z krwi pępowinowej w leczeniu SCID.[14] Taką krew można zebrać wyłącznie zaraz po porodzie.[15]

WYKAZ ŹRÓDEŁ:

^[1]           Canadian Cancer Society: The immune  system. [Dostęp: 02.11.22]

^[2]           Canadian Cancer Society: The lymphatic system. [Dostęp: 02.11.22]

^[3]           NIH – National Cancer Institute: Lymph Nodes. [Dostęp: 02.11.22]

^[4]           NIH – National Cancer Institute: Tonsils. [Dostęp: 02.11.22]

^[5]           Justiz Vaillant AA, Qurie A. Immunodeficiency. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500027/

^[6]           Kotyla P. J. Pierwotne niedobory odporności – wstęp do chorób autoimmunizacyjnych. Forum Reumatol. 2015. 1(1), 30-37.

^[7]           Huissoon A.P., Krishna M.T. Czy pacjent cierpi na niedobór odporności? Medycyna po dyplomie. 2012.04

^[8]           gov.pl: HIV i AIDS. 2017. [Dostęp: 02.11.22]

^[9]           MedlinePlus: Immunodeficiency disorders. [Dostęp: 02.11.22]

^[10]         NIH – National Institute of Allergy and Infectious Diseases: Common Variable Immunodeficiency (CVID). 2019. [Dostęp: 02.11.22]

^[11]         Mortaz E. et al.: Cancers Related to Immunodeficiencies: Update and Perspectives. Front Immunol. 2016.7:365.

^[12]         NIH – National Institute of Allergy and Infectious Diseases:  Severe Combined Immunodeficiency (SCID). 2019. [Dostęp: 02.11.22]

^[13]         Styczyński J. Przeszczepianie krwi pępowinowej. Forum pediatrii praktycznej. 2017. 13, 49-55.

^[14]         ClinicalTrials.gov: Multi-center Clinical Study of Cord Blood Stem Cell Transplantation for SCID. 2020. [Dostęp: 02.11.22]

^[15]         The American College of Obstetricians and Gynecologists: Cord Blood Banking. 2022. [Dostęp: 02.11.22]